Boraveći u Solunu, ne propustite priliku da posetite jedno od najznačajnijih mesta u gradu, koje je i na UNESCO listi kulturne baštine - Rotondu. Smeštena u središtu grada, Rotonda danas funkcioniše kao muzej, gde možete uživo videti očaravajuće ranohrišćanske freske iz 4. veka. Ovaj monumentalni spomenik, zajedno sa Galerijevim slavolukom, bio je veliki rimski hram, a od 4. veka postao je hrišćanska crkva. Tokom osmanskog perioda, korišćen je kao džamija, ali se danas ponosno vraća svom kulturnom nasleđu, iako je muzej, i dalje je pod upravom grčke pravoslavne crkve.

U našem tekstu saznaćete više o dugoj istoriji Rotonde u Solunu, njenoj arhitekturi koja kombinuje rimske, ranohrišćanske i vizantijske elemente, kao i o značaju ovog spomenika koji je pod zaštitom UNESCO-a. Rotonda nije samo arhitektonsko čudo, već i simbol kulturne raznolikosti Soluna, pružajući posetiocima jedinstven uvid u bogatu istoriju ovog grada. Zato preporučujemo da je uvrstite u svoj plan prilikom obilaska Soluna.

Izgradnja Rotonde u 4. veku

Rotonda je jedna od najimpresivnijih građevina u Solunu, koja datira iz perioda vladavine Cezara Galerija, oko 306. godine. Prvobitno izgrađena kao deo velikog arhitektonskog kompleksa zajedno sa Galerijevim slavolukom (današnje Kamare), bila je centralni deo njegove monumentalne arhitekture,

Iako se dugo verovalo da je izgrađena kao Galerijev mauzolej, moderni istoričari su raspravljali o toj teoriji jer Galerije nije sahranjen u Solunu, već u svom rodnom mestu, Gamzigradu (Felix Romuliana). Stoga, ostaje neizvesno da li je Rotonda zaista imala tu funkciju, ili je možda služila kao paganski hram posvećen Zevsu ili Kabiru, s obzirom na to da je Galerije bio poznat po svojim vezama s paganskim kultovima.

Ako je Rotonda zaista bila zamišljena kao mauzolej, to znači da bi služila kao monumentalni grobni spomenik za Galerija, odražavajući rimsku tradiciju grandioznih građevina u slavu preminulih careva. Mauzolej bi bio mesto gde bi se održavale ceremonije u čast cara i gde bi njegovi posmrtni ostaci bili pohranjeni.

Arhitektura Rotonde

Ova monumentalna građevina ima prečnik od 24,5 metara, sa kupolom koja doseže visinu od skoro 30 metara. Zidovi su debeli 6,3 metra, a osam pravougaonih niša nalazi se unutar kružnog prostora, sa južnom nišom kao glavnim ulazom.

Ovi masivni zidovi, izgrađeni od cigli, obezbeđivali su čvrstinu i stabilnost strukturi, posebno s obzirom na njenu veličinu i težinu kupole, koja dostiže visinu od gotovo 30 metara.

Debljina zidova je karakteristična za arhitekturu tog perioda, posebno kod velikih rimskih građevina koje su imale slične monumentalne svrhe.

U povezanom tekstu možete saznati više i o Galerijevom slavoluku, današnjoj Kamari, centralnom mestu za sastajanje ljudi u Solunu.

Ranohrišćanska istorija oslikana na zidovima Rotonde

Njena transformacija u hrišćansku crkvu desila se najverovatnije tokom 4. ili 5. veka, mada tačan datum nije poznat. Kada je postala crkva, posvećena je Arhanđelima, a u arhitekturi su dodati novi elementi karakteristični za ranohrišćanske crkve.

Jedna od glavnih promena bila je otvaranje i proširenje istočne niše, gde je formiran oltar, što je postalo srce bogoslužbenog prostora. Ova niša je bila pravougaonog oblika sa polukružnom apsidom na istočnoj strani.

Rotonda je takođe dobila dodatne elemente, uključujući predvorje i dve ulazne kapije, kao i nove niše kroz koje je centralni prostor komunicirao sa spoljašnjim svetom. Ovi elementi su doprineli njenom stilu kao ranohrišćanske bazilike, ali mnogi od njih nisu sačuvani do danas.

Prepoznatljivo za ovu transformaciju je oslikavanje crkve ranohrišćanskim mozaicima koji pokrivaju kupolu i niše. Ovi mozaici prikazuju svete figure, mučenike i anđele, a dekorativni stil i upotreba zlatnih pločica simbolizovali su duhovnu veličanstvenost i svetlost. Ovi elementi postali su deo prepoznatljivog ranohrišćanskog ikonografskog programa.

Rotonda je nastavila da služi kao crkva tokom vizantijskog perioda, sve do 1590. godine, kada je pretvorena u džamiju tokom osmanske okupacije.

Pre nego što je postala džamija, bila je središte hrišćanske vere u Solunu i jedno od prvih mesta u kojima je ranohrišćanska umetnost pronašla izražaj.

Značaj njene transformacije ogleda se u tome što je Rotonda poslužila kao most između paganske i hrišćanske kulture, te je postala primer ranog hrišćanskog prisvajanja i adaptacije paganskih struktura za hrišćanske potrebe.

Mozaici - dragulj ranohrišćanske umetnosti

Jedan od najvrednijih elemenata Rotonde su mozaici iz ranohrišćanskog perioda. Mozaici krase svetlarnike i lukove kupole, sa geometrijskim i floralnim motivima. U samoj kupoli, scene su podeljene u tri sloja, a najpoznatiji su prikazi mučenika, anđela i mitske ptice feniksa.

Ti mozaici, koji su očuvani na kupoli i drugim delovima unutrašnjosti, datiraju iz ranih hrišćanskih vekova, najverovatnije iz 5. ili 6. veka. Zbog kvaliteta izrade i bogatstva ikonografije, oni predstavljaju vrhunac umetničke produkcije tog perioda.

Mozaici u Rotondi su podeljeni u tri glavne zone.

  • U najnižoj zoni, poznatoj kao zona mučenika, prikazane su figure mučenika ispred monumentalnih arhitektonskih struktura, što odražava važnost hrišćanskih svetitelja i svetinja.


  • U srednjoj zoni nalazimo fragmente anđela u pokretu.


  • U trećoj zoni dominiraju velike kompozicije sa prikazima hrišćanskih tema, među kojima je značajan prikaz Hrista, i anđela koji drže nebeske vence.

Zanimljivo je da su mozaici rađeni tehnikom sa bogatom upotrebom zlatnih pločica, što naglašava svetlost i duhovnu atmosferu prostora.

Tokom osmanskog perioda, kada je Rotonda pretvorena u džamiju, deo umetnosti je prekriven, ali značajan deo mozaika je opstao i restauriran tokom 20. veka.

Umetnička vrednost Rotonde, posebno mozaika, značajno je doprinela njenom uvrštavanju na listu svetske baštine UNESCO-a.

Kasniji period: od džamije do muzeja

Osmanlije su osvojile Solun 1430. godine, kada je grad pao pod njihovu kontrolu nakon opsade. Ovaj događaj je označio kraj vizantijske vladavine u Solunu i početak osmanske uprave koja je trajala više od četiri veka.

Rotonda je 1590. godine pretvorena u džamiju pod vlašću osmanskog sultana Murata III a konkretno transformaciju Rotonde je izvršio derviš Hortatzis Suleiman.

Ova transformacija je bila deo šire strategije osmanske vlasti da integriraju i adaptiraju ranohrišćanske i vizantijske građevine u svoju religijsku i kulturnu praksu. U tom periodu, mnoge crkve su preuređene u džamije kako bi se prilagodile novom društvenom i verskom kontekstu.
Minaret sa tog perioda je i dalje vidljiv danas, kao jedini preostali minaret u Solunu.

Zemljotres i restauracija

Tokom zemljotresa 1978. godine, Rotonda je pretrpela značajna oštećenja, uključujući pad delova kupole, oštećenje zidova i strukture. Takođe, mosaici su bili oštećeni, što je zahtevalo opsežne restauracione radove kako bi se očuvala njihova umetnička i istorijska vrednost.

Restauracija je uspešno sprovedena, vraćajući spomenik u njegovo prethodno stanje.

Poseta Rotondi Danas

Danas je Rotonda muzej i nezaobilazna atrakcija za sve posetioce Soluna. Sa svojom bogatom istorijom i očaravajućim mozaicima, ona pruža uvid u bogatu kulturnu baštinu grada.

Šta još možete posetiti u Solunu pogledajte u našim tekstovima:
Vodič za Solun i
Šta obići u Solunu

Kako se Rotonda nalazi u glavnoj ulici Soluna koja je poznata po velikom broju radnji za kupovinu, pogledajte šta i gde možete kupovati u našem tekstu Prodavnice i tržni centri za kupovinu u Solunu.

Izvori:
-“Thessaloniki: A History of the City and its Remains” autora Maksa Hajnsa.
-“The Byzantine City of Thessaloniki” , Dimitrije Tsoukala,
- “The Architecture of Roman Thessaloniki”\, Anđelika Jankovič.
-“Thessaloniki: History and Architecture”, Apostolos Papagelas
- “Early Christian and Byzantine Art” autora John Beckwitha
- “Psifidota Tis Thessalonikis: 4th-14th Century” Charalambos Bakirtzis
-“Byzantine Mosaics in Thessaloniki” napisali su Bente Kiilerich i Hjalmar Torp