Solun je grad sa bogatom istorijom, prepun spomenika koji govore o prošlim vremenima i kulturama koje su oblikovale ovaj jedinstveni grad. Od drevnih rimskih građevina do prelepih hrišćanskih crkava i manastira, spomenici Soluna predstavljaju važan deo svetske kulturne baštine.

U ovom tekstu, predstavićemo vam ranohrišćanske i vizantijske spomenike u Solunu, izgrađene od 4. do 15. veka. Ovi izuzetni spomenici, prepoznatljivi po jedinstvenoj arhitekturi i raskošnim slikarskim ukrasima, uvršteni su 1988. godine na UNESKO-vu listu Svetske baštine u Evropi pod zajedničkim nazivom Paleohrišćanski i vizantijski spomenici Soluna.

Opisaćemo ih ukratko, kako biste stekli osnovnu predstavu o svakom spomeniku. Za detaljnije informacije o istoriji, lokaciji i tome kako doći do svakog od njih, kliknite na prateće linkove.

U tekstu smo poređali spomenike u dve grupe. U prvoj su spomenici - crkve koji se nalaze u centru Soluna i okolini a u drugoj su oni koji se nalaze u gornjem, Starom gradu (Ano Poli). Svoju posetu tako možete isplanirati i krenuti u istraživanje ranohrišćanskog i vizantijskog perioda.

  1. Rotonda
  2. Crkva Svetog Dimitrija - zaštitnika Soluna
  3. Kapela Svetog Eutimija (u Crkvi Svetog Dimitrija)
  4. Crkva Svete Sofije
  5. Crkva Presvete Bogorodice - Panagia Ahiropiitos
  6. Crkva Svetog Pantelejmona
  7. Crkva Preobraženja Spasitelja
  8. Crkva Svetih Apostola
  9. Sveti Nikola Orphanos - zadužbina srpskog kralja Milutina
  10. Hosios David - crkva Prepodobnog Davida (Manastir Latomou)
  11. Katholikon (glavna crkva) Manastira Vlatadon
  12. Crkva Svete Ekaterine
  13. Crkva Proroka Ilije

1. Rotonda

Rotonda je impozantna građevina, prvobitno zgrađena kao mauzolej cara Galerija (293 - 305 Dioklecijanov tetrarh na Istoku, 305 - 311 rimski car). Tokom pojave hrišćanstva, u najranijem periodu pretvorena je u baziliku i oslikana je ranohrišćanskim freskama čije ostatke i danas možemo videti. Tokom vladavine Osmanskog carstva, korišćena je kao džamija a danas je muzej i pravo kulturno istorijsko blago.
Unutrašnjost je ukrašena impresivnim mozaicima, a zgrada je prepoznatljiva po svojoj ogromnoj okrugloj kupoli. Nalazi se u u centru grada, njoj pripada i Galerijev slavoluk, poznat kao Kamara. I danas su Rotonda i Kamara mesto susreta i važnih dešavanja u gradu.
Više informacija o Rotondi

2. Crkva Svetog Dimitrija - zaštitnika Soluna

Crkva Svetog Dimitrija - posvećana zaštitniku Soluna, je kroz istoriju bila značajno versko i kulturno središte. Izgrađena na mestu gde je, prema legendi, Sveti Dimitrije bio mučen i sahranjen, crkva je poznata po impresivnim freskama, mozaicima i bogatim verskim ukrasima. Ovaj spomenik je simbol duhovne baštine Soluna i jedan je od najposećenijih u regionu. U sklopu crkve su izgrađene i katakombe u kojima je po verovanju, sveti izvor. Katakombe su mesto hodočašća od početaka hrišćanstva do danas, u kontinuitetu.
Više informacija o Crkvi Svetog Dimitrija

3. Kapela Svetog Evtimija

Kapela Svetog Evtimija, smeštena u okviru Crkve Svetog Dimitrija, predstavlja značajan umetnički spomenik iz 14. veka. Sačuvana freska prikazuje likove svetaca i scenu iz života Svetog Dimitrija. Ovaj spomenik je značajan primer bizantske umetnosti iz perioda Paleološke renesanse i odražava duhovnu i kulturnu tradiciju tog vremena. Više informacija o Crkvi Svetog Dimitrija

4. Crkva Svete Sofije

Crkva Svete Sofije u Solunu je jedan od najlepših spomenika vizantijske arhitekture u Grčkoj. Građena je u 8. veku i smatra se remek-delom ranovizantijskog perioda. Po svom izgledu podseća na slavnu crkvu Svete Sofije u Konstantinopolju, i posvećena je Isusu Hristu, Istinitoj Reči i Premudrosti Božijoj. Ističe se svojim mozaicima i freskama koje predstavljaju ključne verske motive. Posebno je impresivan mozaik u kupoli, koji prikazuje Vaznesenje Hristovo, jedan od najvažnijih prizora vizantijske umetnosti. Crkva je bila središte duhovnog života Soluna tokom više od sedam vekova, poznata kao “Velika crkva” grada, i služila je kao mitropolija do početka 16. veka.
Više informacija o crkvi Svetog Sofije

5. Crkva Presvete Bogorodice Ahiropiitos (Panagia Acheiropoietou na grčkom)

Crkva Panagie Acheiropoietosu je ranohrišćanska bazilika koja potiče iz 5. veka. Nalazi se u centru grada, u ulici Agias Sofias. Njeno ime, koje na grčkom znači neoslikana rukama ili nečovekotvorena, odnosi se na čudesne ikone koje se prema verovanju nisu stvorile ljudskom rukom. Ova crkva je jedna od najstarijih sačuvanih hrišćanskih bogomolja u Solunu i važan primer ranohrišćanske arhitekture. U crkvi ćete imati priliku da kroz stakleni pod vidite i najranije slojeve građene u 5. veku. Iz pisanih izvora proizilazi da je hram posvećen Bogorodici od svog osnivanja, sredinom 5. veka. Ime Achieropoiitou se prvi put nalazi u dokumentu iz 1320. godine i povezano je sa ikonom Panagija Deomeni koja je postojala u crkvi.
U hramu je udostojen i Sveti Dimitrije. Zbog toga je u vizantijsko vreme crkva bila obavezna stanica u litiji uoči praznika svetitelja.

6. Crkva Svetog Pantelejmona

Crkva Svetog Pantelejmona datira iz 13. veka. U centru grada, u neposrednoj blizini Galerijevog slavoluka i Rotonde nalazi se ovaj hram. Spomenik je značajan zbog svojih fresaka, koje prikazuju scene iz života svetitelja. Poznata je po svom jedinstvenom umetničkom izrazu i savršenoj simbiozi vizantijske arhitekture i religijskog ukrašavanja.
Crkva se poistovećuje sa vizantijskim manastirom Bogorodice Perivleptou, koji je bio poznat i kao manastir Kir Isaka, po monaškom imenu svog ktitora Jakova, mitropolita solunskog (1295-1315). Čini se da su ime njenog ktitora sačuvali Turci (Ishakiie Camii = Ishakiie džamija), pretvorivši je nakon 1548. godine u džamiju. Osnova minaret i česma su i danas sačuvani od džamije. Kao i većina crkava u Solunu, vraćena je hrišćanskom bogosluženju nakon oslobođenja grada od Turaka 1912. Ni zemljotres 1978. godine nije ostavio netaknut ovaj spomenik, jer je pričinjena značajna šteta.

7. Crkva Preobraženje Spasitelja

Preobraženje Spasitelja je crkva koja je deo solunske vizantijske baštine, koja se ističe svojom arhitekturom i freskama iz 14. veka. Nalazi se na raskrsnici ulica Egnatia i Palaion Patron Germanou, u blizini Kamare. Ovaj spomenik se odlikuje bogatstvom ukrasa i freskama koje prikazuju ključne religijske scene, a simbolizuje vrhunski vizantijski umetnički izraz. Arhitektonski pripada retkom stilu upisanog tetrakona - u kvadratnom planu hrama upisane su četiri niše, dok jedna velika kupola natkriva ovu malu crkvicu. Hram je prvobitno bio posvećen Presvetoj Bogorodici i verovatno zbog svojih malih dimenzija nije preuređena u džamiju u vreme turske okupacije Soluna.

8. Crkva Svetih Apostola

Crkva Svetih Apostola je primer kasnovizantijske arhitekture koja datira iz 14. veka. Poznata je po svom oslikanom enterijeru, kao i po bogatoj dekoraciji mozaicima i freskama. Ovaj spomenik je značajan zbog svoje umetničke vrednosti i istorijske važnosti, jer je ključna tačka u razumevanju umetnosti poslednjih faza Vizantije.
Iako je izgrađena u kasnom vizantijskom periodu, potrebno je znati da je severna Grčka bila “živi” svedok propovedanja Apostola na svojim putovanjima. Apostol Pavle je boravio u severnoj Grčkoj o čemu svedoče predanja i ouvane kapelice i pećinske crkve na Halkidikiju (pećinska crkva u Nea Fokeji na Kasandri, na primer).

Spomenici kulture koji se nalaze u gornjem delu grada, takozvanom Stari Solun ili Ano Poli. Kako doći do ovog dela Soluna pročitajte ovde: Stari grad

9. Sveti Nikola Orphanos - zadužbina srpskog kralja Milutina

Crkva Svetog Nikole Orphanosa je remek-delo vizantijske umetnosti, poznata po svom jednostavnom, ali elegantnom dizajnu. Za naše turiste je važno znati da je crkva zadužbina srpskog kralja Milutina. Unutrašnjost crkve krase freske iz 14. veka, koje prikazuju prizore iz života svetaca. Crkva se smatra važnim spomenikom vizantijske religijske arhitekture i umetnosti.
Više informacija o Svetom Nikoli Orphanosu

10. Hosios David - Prepodobnog Davida (Manastir Latomou)

Hosios David je jedan od najvažnijih spomenika u Solunu, sačuvan od vremena pre ikonoklazma (borbe protiv ikona). Ovaj manastir je poznat po svojim mozaicima, koji datiraju iz 5. i 6. veka i predstavljaju najlepše primere ranohrišćanske umetnosti.

Mozaici prikazuju prizore iz života Isusa Hrista i Svetih apostola, a freske unutar crkve daju uvid u bogatu duhovnu tradiciju Vizantije. Sagrađen u 5. veku kao glavna crkva manastira Hrista Spasitelja Latomskog, ovaj hram nalazi se u Ano Poli (Gornjem gradu) Soluna, u blizini manastira Vlatadon.
Hagiološki dokaz da je spomenik postojao još u rimsko doba se nalazi u tekstu monaha Ignjatija iz 9 veka, Pripovedanju, u kome se navodi da je spomenik podigla Teodora, ćerka rimskog cara Galerija (293 - 305 Dioklecijanov tetrarh na Istoku, 305 - 311 rimski car), progonitelja hrišćana.
Niša hrama ukrašena je mozaikom, koji je bio vekovima obložen volovskom kožom i malterom.
Više informacija o Hosios David crkvi

11. Manastir Vlatadon

Manastir Vlatadon je osnovan u 14. veku i predstavlja jedan od najvažnijih duhovnih centara u Solunu. U glavnoj crkva manastira, nalaze se freske koje odražavaju tendencije renesanse dinastije Paleolog. Manastir je i danas mesto pobožnosti i kontemplacije. Manastir Vlatadon se nalazi u severnom delu Ano Poli (Gornjeg grada) Soluna, južno od severnih zidina i naspram kule Paleologa. Jedini je od vizantijskih manastira koji je opstao do danas. Manastir su osnovala dva monaha Dorotej i Marko Vlatis između 1351. i 1371. godine, kada je Dorotej postao solunski mitropolit. Drveni ikonostas sa duborezom zamenio je mermerni ikonostas crkve i verovatno potiče iz 17. veka, ali su neki njegovi delovi i iz 19. veka. Manastir ima i posebnu prostoriju u kojoj se čuvaju mnoge relikvije njegove istorije, uglavnom ikone i bogoslužbeni sasudi od 12. do 19. veka.

12. Crkva Svete Ekaterine

Crkva Svete Ekaterine nalazi se u severozapadnom delu Ano Poli (Gornjeg grada), u ulici Tsamadou, u blizini vizantijskih zidina. Reč je o građevini karakterističnoj za takozvanu „makedonsku školu“. Hram je formiran sa četiri luka na kojima počiva centralna kupola koja je upisana u kvadratni krst. Oko kvadrata osnovne kupole, u tri pravca (jug, zapad, sever), razvija se spušteni naos, koji hramu daje veću prostranost i dodaje otmenost, dok je u četiri ugla naosa, podignut jednak broj kupola, niži od centralne koja dominira.
Crkva prvobitno nije bila posvećena Svetoj Ekaterini, ali je – prema nekim istraživačima i na osnovu nekih elemenata njenog ikonografskog programa – podignuta u čast Isusa Hrista, a veruje se i da je bila saborni hram manastira Hrista Svemogućeg. Nakon oslobođenja grada od Turaka 1912. godine, crkva je ponovo posvećena hrišćanskom bogosluženju, a spomenik je – iz danas nepoznatih razloga – povezan sa Svetom Ekatarinom, kojoj je i danas povećen.

13.Crkva Proroka Ilije

Crkva Proroka Ilije nalazi se u severozapadnom delu Ano Poli (Gornjeg grada) Soluna u ulici Olimpiados, na maloj udaljenosti od poznate crkve Svetog Dimitrija i građevina je iz druge polovine 14. veka (oko 1360. do 1370). Osnovao ga je monah Makarije Humnos, potomak stare gradske porodice i jedan od najbogatijih u carstvu.
U arhitektonskom smislu, hram je jedinstven primer u Solunu. Pripada stilu tetrakionskog krsta ispisanog nad bočnim prostorijama, ritmu poznatom kao Atonski ili Agioreitikos (sa Svete Gore), pošto ga je izmislio Sveti Atanasije Atonac koji je bio osnivač Velike Lavre. Ovaj tip je korišćen isključivo za glavne crkve manastira i prvi put se pojavljuje van Svete Gore u crkvi Proroka Ilje.
Od fresaka, koje datiraju u period između 1360 i 1370. godine, malo je ostalo, uglavnom u apsidi. Prikazane su scene Hristovog života, Hristovih čuda i pojedinih svetaca. U nišama zapadne spoljne strane apside nalazile su se i freske sa kojih su sačuvane dve predstave Svete Ane, Presvete Bogorodice i Hrista.

Bilo da ste ljubitelj istorije, umetnosti ili jednostavno volite da istražujete nova mesta, spomenici Soluna nude neponovljiv uvid u bogatu prošlost ovog grada. Neka vam ovaj vodič posluži kao inspiracija za vaše buduće avanture kroz istoriju Soluna.
Srećno istraživanje i uživajte u otkrivanju svih tih prelepih spomenika!

Uvek smo tu da vam pomognemo u istraživanju Grčke! Pratite nas za najnovije informacije, korisne savete i autentična iskustva kako biste proveli nezaboravan odmor u Grčkoj!

U ponudi imamo preko 3 000 smeštaja. Odaberite odgovarajući za vas i vašu porodicu klikom OVDE.

Pratite nas na društvenim mrežama gde redovno delimo ekskluzivne ponude, popuste i specijalne aranžmane za letovanje u Grčkoj kao i informacije, savete i korisne vesti.
Facebook:Nikana.gr
Instagram: @nikana.gr
Tiktok: nikana.gr
Facebook grupa: Live from Greece
YouTube kanal @NikanaTravel
Pišite nam na e-mail: nikana@nikana.gr
Naš sajt nikana.gr je vodeći izvor informacija o Grčkoj na Balkanu.